پژوهش و گردآوری: یونس پرویز
مقدمه
این پژوهش بر پایه‌ی مشاهدات میدانی، گفت‌وگو با سالخوردگان ایل و بررسی نشانه‌های زبانی و معماری بومی در منطقه‌ی گیلانغرب و کرمانشاه انجام شده است. هدف، بازشناسی معنای واقعی و درون‌زاد واژهٔ «کلهور» است، بدون اتکا به منابع تحریف‌شدهٔ بیرونی یا روایت‌های نادرست.
۱. ریشهٔ واژهٔ «کلهور»
در زبان اصیل کلهری، واژهٔ «کَل» (با فتحه بر روی «ک») به معنی قوچ نر بالغ است که نماد قدرت، فرماندهی و پیشاهنگی در فرهنگ ایلی به شمار می‌رود. بخش دوم، «هور»، در گویش کلهری به معنی کوه بلند، بلندی طبیعی و جایگاه رفیع است. ترکیب این دو جزء، «کَل + هور = کلهور» را می‌سازد که معنای تحت‌اللفظی آن «قوچِ کوه» یا «قوچِ بلند» است و در بطن فرهنگی خود، نماد رهبری ایستاده و استوار را می‌رساند.
۲. یادداشت آوایی و منطقی
در ترکیب «کلهور»، تنها صورت «کَل» (با فتحه) از نظر آوایی و معنایی صحیح است. صورت‌های دیگری مانند «کِل» (با کسره) یا «کُل» (با ضمه) معانی جداگانه‌ای دارند و از نظر هجایی نمی‌توانند با «هور» ترکیب شوند. بنابراین، شکل درست واژه در زبان کلهری همان «کَلهور» است.
۳. برداشت نمادین
در فرهنگ ایل کلهر:
- «قوچ (کَل)» نشانهٔ فرماندهی، غیرت و پیشاهنگی است.
- «کوه (هور)» نماد عظمت، استواری و سربلندی است.
از پیوند این دو نماد، نام «کلهور» شکل گرفته است؛ نامی که معنای فرهنگی آن «رهبر ایستاده و استوار» یا به تعبیری «پیشوای پابرجا و نیرومند در کوهستان» است. این معنا با زیست ایلی، جغرافیای کوهستانی و روحیهٔ مقاوم مردم کلهر کاملاً سازگار است.
نتیجه
بر پایهٔ زبان و فرهنگ خود ایل، واژهٔ «کلهور» ترکیبی است از دو عنصر قدرت و پایداری:
۱. «کَل» = نیروی فرماندهی و پیشاهنگی
۲. «هور» = کوه و استواری
که در کنار هم هویتی را می‌سازند که در سراسر تاریخ غرب ایران پابرجا مانده است.
یادداشت پایانی
این نوشتار بخشی از پژوهشی گسترده دربارهٔ تاریخ، ساختار و شاخه‌های اصلی ایل کلهر است که به کوشش یونس پرویز در حال تدوین می‌باشد.