فصل دوم: تاریخچه، ساختار درونی و تحریفات تاریخی ایل کلهر
مقدمه
ایل کلهر، یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین ایلات منطقه زاگرس است که خاستگاه اصلی آن شهرستان گیلانغرب می‌باشد. ساختار درونی این ایل بزرگ بر پایه سه شاخه اصلی و کاملاً مشخص استوار شده است.
ساختار اصیل و کهن ایل کلهر
ایل کلهر در چارچوبی ریشه‌دار، از سه شاخه اصلی تشکیل شده است:
ایل کلهر
├── سیاه‌سیاه
│ ├── حربه‌خور
│ └── کلاه‌دراز
│
├── خالدی (خالی)
│ ├── شیرزادی (شیرگه)
│ ├── عبدالمحمدی (اول‌مامی)
│ ├── روتوند
│ ├── علیرضاوندی
│ ├── سلمان‌خالی
│ ├── پیرگه
│ └── ... (سایر طوایف)
│
└── کَرگآه
├── الماسی
└── صفریتحریفات تاریخی و ادعاهای نادرست
متأسفانه در دوره‌های تاریخی مختلف، به‌ویژه در عصر صفوی و قاجار، تحریفات گسترده‌ای در مورد ساختار ایل کلهر صورت گرفته است. در این بازنویسی‌های غیراصیل، نام طوایفی چون قلخانی، میربگ، کاویانی، علیمرادی و حاجی‌وند به عنوان پایه‌های اصلی ایل اضافه شده‌اند. این در حالی است که این گروه‌ها ریشه در سه شاخه اصیل سیاه‌سیاه، خالدی و کرگآه ندارند و پیوندی با هویت قومی و زبان اصیل کلهری برقرار نکرده‌اند.
این اقدام باعث شده تا طوایف کهن و اصیل به حاشیه رانده شوند و تصویری مخدوش و بی‌هویت از این ایل بزرگ در برخی منابع رسمی نمایش داده شود.
ریشه تاریخی و جایگاه مرکزی گیلانغرب
گیلانغرب همواره مرکز تاریخی و فرهنگی ایل کلهر بوده است. هسته اولیه این شهر در اطراف قلعه‌ای به نام «اَمله» شکل گرفت و به تدریج به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های ایل تبدیل شد.
تغییر نام‌ها در دوران پهلوی:
در این دوره، بسیاری از نام‌های اصیل بومی تغییر یافتند:
- اَمله: به دلیل سرسبزی منطقه، ابتدا به «گیلان» و سپس برای تمایز از استان گیلان، به «گیلانغرب» تغییر نام داد.
- هارون‌آباد: در زمان پهلوی به «شاه‌آباد» و پس از انقلاب به «اسلام‌آباد غرب» تغییر یافت.
- جوی‌زر: به «باخ‌شاه» و سپس به «ایوان» تغییر نام داده شد.
در برابر ادعاهای غیرمستند مبنی بر قدمت ۱۲۰۰ ساله نام «گیلان» در این منطقه، باید تأکید کرد که هیچ سند معتبر تاریخی یا باستان‌شناسی چنین ادعایی را تأیید نکرده است.
نقش‌آفرینی تاریخی بزرگان کلهر
ایل کلهر به‌ویژه در دوره قاجار، نقش مهمی در تعادل قدرت ایلی زاگرس و رویارویی با قدرت‌های مرکزی داشت. از چهره‌های شاخص این ایل می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
- اکبرخان سیاه‌سیاه و داوودخان از سرداران پرآوازه که در نبردهای مکرر با والیان لرستان و نیروهای قاجار حضور داشتند.
- علی‌شاه‌خان پرویز (از طایفه سیاه‌سیاه) و شیرزادخان خالدی (شیرزادی) که از آخرین چهره‌های تأثیرگذار ایلی بودند و تا پیش از انحلال ساختار خان‌سالاری، برای حفظ استقلال ایل کوشیدند.
روایات محلی از جنگ‌های ایل کلهر با والی ابوقداره و دیگر نیروها یاد می‌کنند؛ نبردهایی که اگرچه کمتر در منابع رسمی ثبت شده‌اند، اما در حافظه جمعی مردم گیلانغرب زنده مانده‌اند.
نتیجه‌گیری
بررسی شواهد تاریخی و روایت‌های اصیل محلی نشان می‌دهد که ایل کلهر یک نظام ایلی منسجم، کهن و خودبسنده است که ریشه در جغرافیای زاگرس و به‌ویژه گیلانغرب دارد. بسیاری از تقسیم‌بندی‌های الحاقی و تغییر نام‌های متأخر، نه تنها از اصالت ایل کلهر نمی‌کاهد، بلکه لزوم بازگشت به اسناد، زبان و حافظه تاریخی مردم منطقه را برای احیای هویت راستین آن بیش از پیش ضروری می‌سازد. پایندگی فرهنگی ایل کلهر در گیلانغرب، نشان‌دهنده عمق تاریخی و هویت نیرومند این ایل است.