فصل اول: اکو و بنیان‌گذاری نخستین حرکت تاریخی ایران

از مجموعه: «از کلهر تا ماد؛ روایت نابودی یک فرهنگ»
پژوهشگر: یونس پرویز

۱. مقدمه: آغاز هویت مستقل ماد

اکو، که در منابع آشوری به صورت «دیاکو / دیاک» ثبت شده، نخستین شاه و بنیان‌گذار حکومت ماد است. تحریف آشوری این نام به «دیاک» به معنی «دیو» احتمالاً برای بد جلوه دادن او یا ایجاد ترس بوده است.

اکو با اقدامات تاریخی و نمادهای خود، پایه‌گذار نظم سیاسی، فرهنگی و نظامی مستقل در زاگرس شد. مرکز اصلی حرکت تاریخی او احتمالاً در مناطق گیلانغرب، اسلام‌آباد غرب، ایوان، سرپل ذهاب، بیستون، صحمه و اکباتان زاگرس میانی بوده است—منطقه‌ای که امروز «کلهر» و زبان بومی آن مشخص شده است.

۲. قلمرو و گویش‌های تحت نفوذ

۲.۱. مناطق اصلی ماد

شهرها و نواحی با گویش کلهری شامل:

گیلانغرب، اسلام‌آباد غرب → مرکز و هسته اصلی ایل کلهر
کرمانشاه ،ایلام ، اکباتان« همدان قبل صفوی » بخشی از استان دیاله «عراق امروزی»
صحنه، کنگاور، سرپل ذهاب، کرند عرب، ایوان غرب، بخشی از هرسین، اسدآباد و خانقین مندلی «عراق امروزی»

۲.۲. ایلات زاگرس میانی

کلهر، قلخانی، گوران، ارکوازی، زنگنه، سنجابی، شونکاره و غیره «شاید نامهایی امروزی »

این ایلات شاخه‌ای از کردی با گویش کلهری محسوب می‌شوند، نه بخشی از ایل کلهر، و اتحاد منسجمی با تفاوت‌های جزئی زبانی دارند.

۲.۳. شاخه‌های کردی دیگر

سورانی: شامل مناطقی مانند سنندج، هوارامات، ثلاس و ارومیه
کولمانجی و سایر شاخه‌ها: احتمالاً پس از تصرف منطقه در زمان کیاکسار (هوخشتره) به قلمرو ماد اضافه شدند.

۳. اقدامات تاریخی آکو

۳.۱. نظم و دادگری

اکو پایه‌گذار نخستین ساختار حکومت متمرکز ماد بود:

ساماندهی قبایل و ایجاد وحدت قبیله‌ای
ایجاد نخستین نظام قضایی و اداری
تثبیت قانون و عدالت به‌عنوان ستون اصلی حکومت

۳.۲. نمادهای شاهی و دینی

عصا و شکا: نمایانگر قدرت، نظم و عدالت
آیین زردشتی و فرهورا: پایه مشروعیت و هویت ماد

۳.۳. ثبت تاریخی و تحریف نام

منابع آشوری: «دیاکو / دیو»
واقعیت تاریخی: نام حقیقی اوآکو، نشان‌دهنده آغاز حرکت تاریخی مستقل ماد

این ثبت آشوری نشان‌دهنده تحریف خارجی‌ها و برخورد آنها با قدرت ماد است.

۴. دستاوردها و اهمیت تاریخی

پایه‌گذاری نخستین دولت متمرکز در زاگرس
ایجاد نظام سیاسی، اداری و قضایی منسجم
تثبیت نمادهای دینی و سیاسی
آغاز شکل‌گیری هویت مستقل مادها
زمینه‌سازی برای شاهان بعدی، از جمله فرورتیش (فصل دوم)

۵. جمع‌بندی فصل

آکو نه تنها حاکم دادگر ماد، بلکه بنیان‌گذار نخستین حرکت تاریخی ایران بود. اقدامات، نمادها و سیاست‌های او، زمینه‌ساز شکل‌گیری هویت مستقل ایرانی و ماد شدند.