فصل هشتم: سقوط ماد و آغاز پارس هخامنشی
سقوط ماد و آغاز پارس هخامنشی
داریوش هخامنشی نخستین فردی بود که خود را از «تبار شاهان» خواند و با همین ادعا، شالودهی مفهومیِ هخامنشی را بنیان گذاشت. اگر اصل سازماندهی حکومت ایرانِ آغاز هخامنشی را بر پایهٔ روایتهای موجود و متن کتیبهٔ بیستون بسنجیم، دو دورهی جداگانه آشکار میشود:
دورهٔ مادها: با چهار شاهِ شناخته شده و یک شاهِ «دروغین» که خود داریوش آن را «مغِ دروغگو» مینامد.
دورهٔ پارسها پیش از داریوش: با دو شاه و یک شاهِ «دروغین» که داریوش پیش از خود معرفی میکند؛ همان روایتِ مبهم و مهندسیشدهای که مورخان آن را تبارسازی برای مشروعیت میدانند.
این «مهندسیِ تبار» چند هدف روشن داشت.ساختن مشروعیت برای خود داریوشپیوند دادن ظاهریِ او به کورش
توضیح دادن تناقض بزرگِ مربوط به کمبوجیه و بردیا . حذف کامل نقش واقعی مادها و شاهان ماد از حافظه تاریخ
درک معنای دقیق روایت بیستون کلید حل این تناقضهاست.
تمام مورخان متفقالقولاند که در یک دورهی کوتاه، احتمالاً دو تا سه سال، بردیا — یا به تعبیر داریوش، «مغِ دروغین» — بر سراسر ایران حکومت کرد و همهٔ ساتراپیها او را پذیرفته بودند. اگر شورشی در کار بود، آن شورش بر چه کسی بوده است؟ وقتی تمام حکومتها او را بهعنوان شاه پذیرفته بودند، پس «بر چه قدرتی» شوریده بود؟
نکتهٔ مهمتر این است:
خود داریوش در کتیبهٔ بیستون میگوید:
«بردیا شورید و شاهی را غصب کرد»
«از ماد و پارس هیچکس جرأت نکرد با او مقابله کند»
«من به یاری اهورامزدا و با ترفندی که به کار بستم، او را کشتم»
«پس از آن، مادیانی که طرفدارش بودند نیز کشته شدند»
«به لیدیه رفتم؛ شاه لیدیه گریخت؛ سپاهش را بسیار زدم»
«به بابل رفتم؛ شاه لیدیه ،شاه بابل را زدم؛ چشم درآوردم، گوش بریدم، زبان بریدم و آنان را بر دروازه آویختم»
«بسیاری را به آب انداختم»
«سپس سکها و پارتها را نیز بسیار زدم»
«به لطف اهورامزدا، همهٔ کشورها زیر فرمان من آمدند و آنچه من گفتم کردند»
این اعترافات خود داریوش نشان میدهد که او:
بدون هیچ نسب و پیوند روشن با خاندان کورش بزرگ. مجبور بود هویتی تازه برای خود بسازدو برای این کار، از میان شاهان خاندان کورش، دو شاه را برگزید:
کورش و کمبوجیه.
سپس بردیایی «دروغین» را نیز وارد داستان کرد تا روایت را کامل کند.
به این ترتیب بود که هخامنشی با محوریت پارس آغاز شد و نام ماد — که نخستین بنیانگذار حکومت باستانی ایران بود — به تدریج حذف شد؛ جز چند متن پراکنده و ناقص که همچون تیریرهایی کمرنگ از گذشتهی باشکوه ماد باقی ماند.
پژوهشگر : یونس پرویز