فصل دهم: بررسی انتساب نادرست ایل کلهر به لر و لک
بررسی انتساب نادرست ایل کلهر به لر و لک
پژوهش و گردآوری: یونس پرویز
۱. مقدمه: بیان مسئله
برخی، با استناد به مجاورت جغرافیایی، ایل کلهر را بخشی از اقوام لر، لک یا زیرشاخهای از کردهای شمال غربی میپندارند. این فصل، با ارائه شواهد ساختاریافته در قالب جدول، به نقد این ادعا میپردازد.
۲. استقلال تاریخی: نگاه منابع کهن
| منبع تاریخی | دوره | توصیف کلهر | دلالت |
|---|---|---|---|
| حمدالله مستوفی (نزهةالقلوب) | سده ۸ ه.ق | ذکر کلهر در شمار ایلات غرب ایران | تشخیص واحد مستقل |
| ابنحوقل (صورة الارض) | سده ۴ ه.ق | توصیف قلمرو از کرمانشاه تا سومار | تثبیت حوزه نفوذ |
| پل ساسانی کلهر (خرمآباد) | ساسانی – اسلامی | نامگذاری بر اساس مقصد | گواه اهمیت راهبردی، نه تعلق قومی |
۳. تحلیل ریشه نام «کلهر» در برابر تحریفها
| صورت نادرست (تحریف) | صورت صحیح (کلهری) | ریشهشناسی و معناشناسی | نقد تحریف |
|---|---|---|---|
| کل وَر / کِل وِر | کَل + هُور (کَلهُر) | کَل: قوچ نر (نماد قدرت) هُور: خورشید / هَور: کوه بلند | تغییر خودسرانه واجها، نادیده گرفتن حساسیت آوایی کلهری |
| کلهوار / کلور | کَلهُر | ترکیب اصیل: «قوچ کوهستان» یا «قدرتِ بلندای زاگرس» | بیپایه بودن از نظر زبانشناسی تاریخی |
۴. مقایسه تطبیقی زبانشناختی
| ویژگی زبانی | گویش کلهری | گویش لری (نمونه) | گویش کردی شمالی (نمونه) | تحلیل تفاوت |
|---|---|---|---|---|
| واژه «کوه» | کَش [kaʃ] | کَه / کوه | چییا [čiya] | حفظ واج کهن /ʃ/ در کلهری |
| واژه «آمدن» | هاتِن [hātən] | اومَدن | هاتِن [hatin] | واکه کشیده در کلهری |
| واژه «تابستان» | تآوسآن [tāwsān] | تَوسون / تابیستون | هاڤین [havîn] | ریشه مستقل در کلهری |
| ساخت هجایی | CVC/CV ساده (نزدیک به فارسی باستان) | متفاوت | متفاوت | حفظ ساختار کهنتر |
۵. مقایسه ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی
| مؤلفه | ایل کلهر | اقوام لر (الگوی عمومی) | تحلیل تفاوت |
|---|---|---|---|
| ساختار ایلی | سه شاخه اصلی: سیاهسیاه، خالدی، کرگآه | ساختار طایفهای متفاوت | سازمان درونی مستقل و متمایز |
| پوشش سنتی مردان | شلوار گشاد کردی، پیراهن، کت کوتاه | رداهای بلند، شلوارهای کوتاهتر غالب | نشانه دو مسیر فرهنگی جداگانه در زاگرس |
| آیین ازدواج | آیین «پشت عروس بسآن»، «خیر نو» | آیینهای متفاوت (مانند «کلاوهداری») | نظام نمادین و آیینی خاص |
| مرکزیت تاریخی | گیلانغرب، اسلامآباد غرب | خرمآباد، پلدختر و… | کانون جغرافیایی-تمدنی جداگانه |
۶. جمعبندی: چرا انتساب نادرست است؟
| دلیل انتساب نادرست | پاسخ مبتنی بر شواهد (جدولهای بالا) | نتیجهگیری |
|---|---|---|
| مجاورت جغرافیایی با لرستان | وجود پل کلهر به عنوان مسیر ارتباطی، نه دلیل تعلق (بخش ۲) | مجاورت، دلیل یکسانی نیست. |
| شباهتهای ظاهری کلی | تفاوت در ساختار ایلی، پوشش، آیینها (بخش ۵) | شباهتهای سطحی، هویت متمایز را محو نمیکند. |
| دستهبندی زبانی کلان | تمایزهای آوایی، واژگانی و ساختاری ریشهای (بخش ۴) | دستهبندی کلی، استقلال سامانه زبانی را نفی نمیکند. |
| برداشت از تحولات جمعیتی | تحولات (مانند کوچ صفوی) هسته مرکزی کلهر را تغییر نداد (تاریخ شفاهی) | تغییرات پیرامونی، هویت مستقل مرکز را زایل نمیکند. |
۷. سخن پایانی: هویت به مثابه یک کل منسجم
ایل کلهر، با تاریخ مستقل (بخش ۲)، نام و زبان متمایز (بخشهای ۳ و ۴) و فرهنگ و ساختار اجتماعی خاص خود (بخش ۵)، یک کل منسجم و خودبسنده را تشکیل میدهد. انتساب آن به دیگر اقوام، غفلت از این انسجام درونی و تکیه بر نشانههای بیرونی و گاه تصادفی است. شناسایی این استقلال، گامی به سوی تدوین تاریخی دقیقتر و عادلانهتر برای
پژوهش و گردآوری: یونس پرویز